Szczególna jest sytuacja członka zarządu zatrudnionego przez spółkę w oparciu o umowę o pracę, a najbardziej skomplikowanym jej aspektem jest obszar czynności związanych z zakończeniem stosunku pracy.  

Podstawy prawne zatrudnienia członka zarządu

Aktualnie członek zarządu spółki kapitałowej może:

• być zatrudniony na podstawie umowy o pracę,
• być zatrudniony na podstawie nazwanej lub nienazwanej umowy prawa cywilnego (w szczególności na podstawie kontraktu menedżerskiego),
• wykonywać czynności związane z zarządzaniem spółką bez żadnej umowy –wyłącznie w oparciu o uchwałę, która określa mniej lub bardziej szczegółowo zakres praw i obowiązków osoby powołanej do zarządu.

W przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę członek zarządu staje się pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p. i do jego sytuacji prawnej stosuje się przepisy Kodeksu pracy – i to praktycznie w taki sam sposób jak do szeregowych pracowników. Nieliczne wyjątki są jednak bardzo istotne.

Zatrudnienie członka zarządu na podstawie umowy o pracę – zasady szczególne

Szczególne zasady dotyczące zatrudnienia członka zarządu na podstawie umowy o pracę dotyczą przede wszystkim czynności związanych z zawarciem, zmianą i rozwiązaniem umowy o pracę.

Zgodnie z art. 210 § 1 k.s.h. (dla spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz art. 379 § 1 k.s.h. (dla spółek akcyjnych) w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.

Specyficzny sposób reprezentacji dotyczy wszystkich umów z członkami zarządu, a zatem także umów o pracę – są to przepisy szczególne wobec ogólnej zasady reprezentacji spółki przez jej zarząd. Zatem wyłącznie pełnomocnik zgromadzenia wspólników lub rada nadzorcza mogą w imieniu spółki skutecznie doprowadzić do zawarcia, zmiany i rozwiązania umowy o pracę z członkiem zarządu (art. 3¹ § 1 k.p.). Zakresem umocowania pełnomocnika/rady nadzorczej są też objęte jednostronne czynności prawne spółki dotyczące umów z członkiem zarządu, czyli wypowiedzenie, rozwiązanie i odstąpienie od takiej umowy (wyrok Sądu Najwyższego z 6 października 2020 r., I PK 49/19).

Wypowiedzenie (rozwiązanie) umowy o pracę z członkiem zarządu

Opisana wyżej zasada dotyczy członka zarządu, który wciąż sprawuje mandat. Sytuacja zmienia się jednak, kiedy wypowiedzenie (rozwiązanie) umowy o pracę zostaje poprzedzone odwołaniem członka zarządu z funkcji (co może nastąpić w każdym czasie i jest skuteczne z chwilą podjęcia uchwały przez właściwy organ).

Z chwilą odwołania z funkcji ustaje stosunek korporacyjny między spółką i członkiem zarządu, a w konsekwencji przestają obowiązywać przesłanki do zastosowania art. 210 § 1 k.s.h. (art. 379 § 1 k.s.h.). W takim przypadku zasady reprezentacji spółki przy czynnościach z osobą odwołaną z funkcji członka zarządu regulują przepisy ogólne w sprawach z zakresu prawa pracy – przede wszystkim art. 3¹ § 1 k.p.

Oznacza to, że wobec odwołanego (byłego) członka zarządu oświadczenie o wypowiedzeniu (rozwiązaniu) umowy o pracę powinno być złożone przez:

• zarząd,
• prokurenta lub pełnomocnika (osobę upoważnioną przez zarząd do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy),
• ewentualnie inną osobę wyznaczoną do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy.

Dokonanie tej czynności przez pełnomocnika zgromadzenia wspólników lub radę nadzorczą będzie bezskuteczne.

Na drodze wyjątku w orzecznictwie przyjmuje się, że rada nadzorcza może wypowiedzieć umowę o pracę odwołanemu członkowi zarządu, jeśli na jednym posiedzeniu tego organu zostaną podjęte uchwały, z których wynika zarówno ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa w zarządzie (które następuje z chwilą odwołania z funkcji pełnionej w zarządzie spółki), jak i bezpośrednia (równoczesna) wola wypowiedzenia stosunku pracy odwołanemu członkowi zarządu ze względu na ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa w zarządzie (wyroki Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 1999 r., I PKN 3/99, i z 24 stycznia 2002 r., I PKN 838/00).

Analogicznie w przypadku, gdy w spółce ustanowiony został pełnomocnik do czynności z członkiem zarządu, prawidłowe będzie jednoczesne podjęcie uchwały o odwołaniu z zarządu i uchwały o ustanowieniu pełnomocnika do dokonania wypowiedzenia umowy o pracę. Uchwały te muszą przy tym zostać podjęte podczas zgromadzenia wspólników, w którym uczestniczy odwoływany członek zarządu, albo treść tych uchwał musi zostać przekazana odwoływanemu członkowi zarządu bezpośrednio po ich podjęciu. Równoczesność działań jest przy tym rozumiana restrykcyjnie – niezgodne z przepisami jest przekazanie wypowiedzenia członkowi zarządu w dniu następującym po jego odwołaniu (tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2020 r., I PK 49/19).

Konsekwencje błędów przy wypowiadaniu (rozwiązywaniu) umów o pracę

Odwołany członek zarządu, któremu złożono także oświadczenie o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę, może skorzystać z drogi sądowej – odwołać się do sądu pracy. Sąd ten może natomiast zweryfikować zgodność tej czynności z przepisami, w szczególności zweryfikować, czy czynność została dokonana przez właściwy organ spółki.  

Jeśli sąd pracy stwierdzi, że czynność została dokonana niezgodnie z zasadami reprezentacji (w szczególności przez pełnomocnika zgromadzenia wspólników/radę nadzorczą zamiast przez zarząd), byłemu członkowi zarządu będzie przysługiwało od byłego pracodawcy odszkodowanie w wysokości równej wynagrodzeniu za okres wypowiedzenia (co do zasady maksymalnie 3-miesięcznemu, chyba że strony przedłużyły okres wypowiedzenia).  

Zwolniony członek zarządu jest także formalnie uprawniony do zgłoszenia żądania przywrócenia do pracy – żaden przepis nie pozbawia go tego uprawnienia, co potwierdził Sąd Najwyższy (uchwała Sądu Najwyższego z 16 maja 2012 r., III PZP 3/12, wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2023 r., II PSKP 105/21). Reaktywacja zatrudnienia będzie jednak następowała w wyjątkowych przypadkach. Biorąc pod uwagę brak możliwości wykonywania obowiązków (w związku z odwołaniem z funkcji), sąd pracy najczęściej oceni przywrócenie do pracy jako niecelowe albo jako sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (taka argumentacja będzie dotyczyła żądania przywrócenia do pracy zgłoszonego przez pracowników szczególnie chronionych przed zwolnieniem, wobec których sąd nie ma opcji zasądzenia odszkodowania w miejsce przywrócenia do pracy).

Stąd chociaż podstawowym ryzykiem wadliwego rozwiązania stosunku pracy z członkiem zarządu będzie odpowiedzialność finansowa pracodawcy, to nie można wykluczyć  przywrócenia do pracy (wydaje się, że takie rozstrzygniecie jest prawdopodobne w szczególności w sytuacji, gdy odwołany członek zarządu powoła się przed sądem pracy na równoległe zaskarżenie uchwały o jego odwołaniu zainicjowane w trybie przepisów Kodeksu spółek handlowych przez innego członka zarządu, rady nadzorczej albo wspólnika/akcjonariusza).

Podsumowanie

Mając na uwadze szczególne zasady reprezentacji spółek kapitałowych przy zakończeniu współpracy z członkiem zarządu, pracodawcy powinni podchodzić do tych działań z dużą ostrożnością i zawsze mieć na uwadze właściwą chronologię czynności. Najczęściej odwołanie z funkcji i wypowiedzenie/rozwiązanie umowy o pracę jest nieodległe czasowo, jednak kolejność zdarzeń ma kluczowe znaczenie. A złożenie oświadczenia przez nieuprawniony organ może okazać się kosztowne.

Michał Mieszkowski